BİRİNCİ BÖLÜM NEDEN BEDİÜZZAMAN
SAİD NURSİ
Bediüzzaman modelini iyi anlayabilmek, onu yeteri kadar tanımamıza bağlıdır.
Altmış, Yetmiş yıldır yazılı olarak, menfi bir tarzda kamuoyuna tanıtılan Bediüzzaman'a
resmi ideoloji de kapılarını açmaya başladı. Vatanımızın zor günler geçirdiği
şu zamanda, onun fikir ve görüşleri o kadar alaka uyandırdı ki, 'Her kitapçı
onun eserlerini bulundurmayı, her medya programcısı da onun fikirlerini ele
almayı, yeni çareler olarak gördüler. Okuduğu bir gazete haberi, onun ruhunda
fırtınalar koparır. İngiliz Sömürgeler Bakanı Gladistan:
Bu Kur'an Müslümanların elinde bulundukça biz onlara hakim olmayız. Ne
yapıp yapmalı, Kur'an'ı ortadan kaldırmalıyız veyahut müslümanları ondan
soğutmalıyız' demişti.
Bediüzzaman'da buna karşı şu sözü vermişti: Ben de Kur'anın sönmez ve
söndürülmez bir manevi güneş olduğunu tüm dünyaya ispat edeceğim. İşte
Bediüzzaman'ın yaygın ifadesiyle Nurculuk hadisesinin bütün gayesi bu cihete matuf
olmuştur. Doğunun eğitim problemini çözmek için, fen ve din ilimlerinin beraber
okutulacağı bir üniversite açılması gayesiyle 23 yaşındayken İstanbul'a gider
ve projesini bizzat padişaha takdim eder.
1911 yılında Şam'a gider ve orada meşhur hutbesini okur. Herkesin karamsar
tablolar çizdiği gelecekten O: 'İstikbal yalnız ve yalnız İslamiyyetin olacak
ve hakim, hakaik-i Kur'aniyye ve imaniye olacak' diyerek ileri görüşlülüğünü
ortaya koyar. Aynı yıl, şark vilayetlerini temsilen Sultan Reşad'ın Rumeli Seyahatine
katılır. Van'da kurmayı düşündüğü üniversite projesini padişahla görüşür. Onun
da desteğiyle Van Gölü kıyısına temelini atar. Bediüzzaman, vatanın kurtuluşu
için vazife üstlenerek Birinci Dünya savaşında Ruslara karşı gönüllü alay
komutanı vasfıyla talebeleriyle birlikte savaşa iştirak etmiştir.
İngilizler İstanbul'u işgal edince, Ankara'ya davet edilir. Ankara'da
aradığını bulamaz. Kendisine teklif edilen mebusluk, umumi vaizlik ve diyanet
işleri reisliği gibi bir çok imkanı reddederek Van'a gider ve Şeyh Said
isyanını önlemek için çok çalışır. İsyana katılması için yapılan teklife karşı
verdiği cevabı ise çok manidardır:
'Türk milleti asırlardan beri İslamiyyetin bayraktarlığını yapmıştır. Çok
Veliler yetiştirmiş ve şehidler vermiştir. Böyle bir milletin torunların kılıç
çekilmez. Kılıç harici düşmanlara çekilir. Dahilde kılıç kullanılmaz. Bu
zamanda yegane kurtuluş çaremiz, Kur'an ve iman hakikatlarıyla tenvir ve irşad
etmektir. En büyük düşmanımız olan cehaleti izale etmektir'.
Hayat çizgisini şöyle ifade eder:
'Ben cemiyetin iman selameti yolunda dünyamı da, ahiretimi de feda ettim.
Gözümde ne Cennet sevdası var, ne de Cehennem korkusu. Cemiyetin, yirmi beş
milyon Türk cemiyetinin imanı namına bir Said değil, bin Said feda olsun.
Kur'an'ımız yeryüzünde cemaatsiz kalırsa, Cennet'i de istemem; orası da bana
zindan olur. Milletimin imanını selamette görürsem, Cehennemin alevleri içinde
yanmaya razıyım. Çünkü, vücudum yanarken gönlüm gül-gülistan olur.
Risale-i Nur'u anlamıyorlar yahut anlamak istemiyorlar. Beni skolastik
bataklığı içine saplanmış bir medrese hocası zannediyorlar. Ben, bütün müspet
ilimlerle, asrı hazırın (şimdiki asrın) fen ve felsefesiyle meşgul oldum. Bu
hususda en derin meseleleri hallettim. Hatta bu hususda bazı eserler telif eyledim.
Onun fikirleri incelendiğinde, ilk hareket noktasının, semada nazil olan
Kur'an'ın hükümlerini akla tesbit ettirmesi ve islamın bütün meselelerini akla
yaklaştırmanın mümkün olduğu kanaatidir.
Bediüzzaman'ın gerçekleştirmeye çalıştığı iman ve Kur'an hizmetinin saf
ve berrak kalabilmesi için, birtakım siyasi mülahazalardan uzak durmak
istediğini görmekteyiz. Fiili siyasete itibar etmeyişinin gerekçelerini yazmış
olduğu eserlerinde uzun uzun açıklar:
'Cazibesi ile meraklıları kendi ile meşgul eder. Hakiki ve büyük vazifeyi
unutturur. Tarafgirlik meylini verir, zalimlerin zulmünü hoş görür, şerik olur'
sözleri, neden siyasetten uzak duruşu için yeterlidir.
Ona göre toplum içinde tansiyonun yükseltilmesi, insanların karşı karşıya
getirilmesi ve şiddet hareketleriyle arzu edilen neticenin elde edilmesi mümkün
değildir:
'Bütün hayatımda, bütün kuvvetimle asayişi muhafazaya çalışmışım. Bu kuvvet
dahilde değil, ancak harici tecavüze karşı istimal edilebilir. Vazifemiz
dahildeki asayişe bütün kuvvetimizle yardım etmektir'.
Bediüzzaman'ın en bariz vasıflarından biri de ümitli oluşudur:
'Bila perva ilan ederim. itikad ve yakinimdir. Hak, neşv-ü nema bulacaktır.
(yeşerecektir.) Hem de, itimadımdır ki, istikbalde hüküm sürecek ve her
kıtasında hakim-i mutlak olacak yalnız hakaik-i İslamiyedir'.
Bütün şartlarda, yılmadan ve çekinmeden iman hizmetinden sebat ederek, şevk
ve şükürle Kur'an davasını yürütmesi, erişilmez bir hususiyyeti olarak takdir
görmektedir:
'Saçlarım adedince başlarım olsa, her gün biri kesilse, bu hizmet-i
imaniyeden çekilmem'. Dünyayı başıma ateş yapsanız, hakaik-i Kur'aniyye'ye feda
olan bu başı zındıkaya eğmem. Sivrisinek tantanasını kesse, bal arısı
demdemesini bozsa, sizin zevkiniz bozulmasın, hiç teessüf etmeyiniz'.
Bediüzzaman'daki fikri istikrarın ve tenakuzların olmayışının esas sebebi
şöyle izah edilmektedir:
'Risale-i Nur'daki hakaik, doğrudan doğruya feyz-i Kur'an'dan mülhem hakaik-i
imaniyyedir; zaman ve zemine göre değişmez ebedi hakikatlardır'. Risale-i
Nur'un kaynağının yalnızca Kur'an olduğunu ve Kur'an-ın bu asra bakan
hususiyetlerinin Bediüzzaman tarafından eserlerine güzel bir üslübla
yansıttığını müşahade etmekteyiz.
Bediüzzaman'ın şu ifadeleri bu konuyu çok güzel aydınlatır:
'Elde Kur'an gibi bir mu'cize-i baki varken, başka burhan (delil) aramak
aklıma zaid (lüzumsuz) görünür. 'Elde Kur'an gibi bir burhan-ı hakikat varken,
münkirleri ilzam için gönlüme sıklet mi gelir!?'.
İKİNCİ BÖLÜM BEDİÜZZAMAN'A GÖRE
GERİ KALMANIN ANA SEBEPLERİ
Osmanlı'nın mevcut şartlarını düzeltmek için Batı'nın insanlık,
barış ve refah gibi yararlı yönlerini almakta bir sakınca görmeyen Bediüzzaman,
Batı'nın sefahatine, başıboşluğuna ve toplumu dejenere eden keşmekeşliğine
karşı çıkar:
'Bunun içindir ki, medeniyet yolunda bizim örnek tutacağımız millet,
Japonlardır. Onlar Avrupa medeniyetinin bütün güzelliklerini aldılar. Fakat,
bekalarının temeli olan milli adetlerini muhafaza ettiler' diyerek Japon'ları
örnek gösterir.
Şu tespitleri ise çare konusunun bir başka yönünü ortaya koymaktadır:
'Şimdi hüküm ferma şecaat-i imaniyye ve akliyye ve fenniyyedir. Bazen bir
münevverü'l-fikir yüze (yüz kişiye) mukabildir. Ecnebiler size bu şecaatle
galebeye çalışıyorlar. Yalnız, şecaat-i Kur'aniye cevherinden yapmalısınız'.
Gerilemede en büyük sebep; cehalet, zaruret ve ihtilaf. Bediüzzama'a göre
bütün kötülüklerin davetçisi ve acil çare bekleyen hastalığı cehalettir:
'Ben vilayet-i Şarkiyye'de aşiretlerin hal-i perişaniyyetini görüyordum.
Anladım ki, dünyevi bir saadetimiz, bir cihetle fünun-u cedide-i Medeniyye
(Medeniyyetin yeni fenleri) ile olacaktır. ' Elbette nev'i beşer ahir vakitte
ulum. Bediüzzaman 'zaruret' sözü ile, müslümanların karşı karşıya bulunduğu
maddi ve teknik yöndeki geri kalmışlığını anlatmak istemiştir. İslam alemini
saran bu fakirlik illetinden çabuk kurtulacağını ve hatta ilim ve teknikte
Batıya yetişip, önüne geçeceği yönündeki kanaatini belirtir. 'Hayat bir
faaliyet ve harekettir, şevk ise matiyyesi (bineği)'dir veya sa'y-i insaninin
(çalışmanın) baharıdır. Çalışmanın sevabı servettir, ataletin cezası
sefalettir.
Bediüzzaman'ın cemiyet bünyesindeki ihtilafın boyutuna matematiksel bir
mantıkla yaklaştığı görülür:
'Cemiyette vahid-i sahih olmazsa cem ve zam, kesir darbı gibi küçültür. Bu
hususu şöyle izah eder; 'Hesapta malumdur ki, darp ve cem (çarpma ve toplama)
ziyadeleştirir. Dört kere dört onaltı eder. Fakat kesirlerde darp ve cem
bilakis küçültür. Sülüsü sülüs ile (üçte biri, üçte bir ile) darbetmek tis'i
(dokuz da biri) olur. Aynen onun gibi, insanlarda sıhhat ve istikamet ile
vahdet olmazsa, ziyadeleşmek küçülür, bozuk olur, kıymetsiz olur'. 'Hayat
ittihaddadır (birleşmededir)' diyen Bediüzzaman 'İttifakta kuvvet var;
ittihatta hayat var; uhuvvette saadet ver' görüşleriyle de, toplum dinamizminin
can damarlarını nazara vermektedir.
Geri Kalmamızda Diğer Altı Hastalık
1-Ye's
2-Sıdk'ın ölmesi
3-Adavete muhabbet
4-Ehl-i imanı birbiriyle bağlayan nurani bağları bilmemek
5-Çeşit çeşit suri (bulaşıcı) hastalıklar gibi intizar eden istibdad
6-Menfaat-i şahsiyyesine himmetini hasretmek.
Bu hastalıkların tedavi metodları ise:
1-el-Emel (ümitli olmak)
2-Ye'sin (ümitsizliğin) öldürülmesi.
3-Sıdk (doğruluk)
4-Muhabbete muhabbet, husumete husumet (sevgi duygusuna sevgi, düşmanlık
duygusuna düşmanlık)
5-Himmetli (gayretli) millet olmak,
6-Meşveret-i şer'iyye (istişare meclisi)
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM OSMANLI EĞİTİMİNDE BOZULMAYA GENEL
BAKIŞ
Osmanlı eğitim sistemi öylesine mükemmel işledi ve öylesine parlak
sonuçlar ortaya çıkardı ki, bilim dünyasının ilklerinden tutun da, bu gün
batılı eğitimcilerin söyledikleri modern kriterleri asırlar önce uygulayan
alimler yetiştirdi. Bu başarıyı, idareci makamındaki insanların eğitime ve
eğiticiye verdikleri önemde de aramak lazımdır. Çünkü bir devlet: 'Hangi alim
bildiğini yüzüme doğru söylemezse, meclisime gelmesin' deyen padişahlar
tarafından idare edilmiştir. Öte yandan, halkın müttaki bir müslüman olarak
yetişmesi, eğitim ve öğretim faaliyetlerini en üst düzeye çıkarmıştır. 'Çünkü,
bir çok ayet ve hadis, ilim tahsil etmenin dünya ve ahirete ait faydasından
bahsederek, bu yöne teşvik etmiştir. Bunun için Osmanlı halkı hem ilim tahsil
etmek için birbirleriyle yarışmış, hem de ilim tahsil edenler yardım için aynı
yarışı göstermiştir.
Bozulmanın ilmiyye, kalemiyye, seyfiyye ve mülkiyye kurumları üzerinde
olduğu görülmektedir. Devletin temelini meydana getiren bu müesseselerin en
ciddi kısmı ise, ilmiyye sınıfı meydana getirmekteydi. Medreselerin
gerilemesiyle bu kurumun da ciddi bir dağınıklık içine girdiği anlaşılmaktadır.
Çünkü medrese tahsilinin asıl gayesi, Ulum-u Aliye denilen tahkiki iman ve
hikemiyyat-ı Kur'aniyye'yi kazanmaktadır. Fakat Osmanlı devletinin çözülme
dönemlerinde A'rabi gramer ve sarf, nahiv gibi alet ilimlerine fazlaca ağırlık
verilerek, medreselerin asıl dinamizmi zayıf kaldı. Toplum ruhunu ve devlet
nizamını temine de bu kaynak kurumaya başlayınca da ilmiye sınıfında dağılmalar
ortaya çıktı. Bu gidiş, bugünkü bürokrasi manasına gelen kalemiye sınıfını da
etkilemiştir. O dönemde mülkiyye sınıfının da büyük yaralar aldığı
bilinmektedir. Siyasi çalkantı, kadroları siyasi hesaplarla ehliyetsiz
insanlara bırakınca; adam kayırma, rüşvet ve su-i istimal gibi cemiyeti kemiren
hastalıklarda kendini göstermiştir. Ordunun siyasete karışması ise, seyfiyye
adıyla bilinen bu kurumu yıpratmış, iç politika da kendini hissettirmek için,
asıl görevini unutur olmuştur. Devletin esas meseleleri bu şekilde yaralanınca
bunun tesirinin de bütün cemiyette kendini hissettireceği malumdur. Öyle de
olmuştur.
Medreselerde yalnızca dini ilimlerin okutulması ve fenni ilimlerin
okutulmaması da Bediüzzaman'ın gördüğü en büyük eksikliktir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BEDİÜZZAMAN
MODELİ NEDİR?
İnsanı tanıtmayı, 'nereden geldiği ve nereye gittiği' sorusuyla
başlayan Bediüzzaman: 'insan bir yolcudur, sebavetten (çocukluktan) gençliğe,
gençlikten ihtiyarlığa, ihtiyarlıktan kabre, kabirden haşre, haşirden ebede
kadar yolculuğu devam eder' diyerek, insanın dünyaya başıboş gelmediğine, ibn-i
tasarruf altında bulunarak, bir kudret tarafından ebede sevk olunduğuna dikkat
çekmektedir. İnsanın latifeleri içinde öyle bir latife var ki, ebedden ve ebedi
zattan başkasına razı olmaz ondan başkasına teveccüh etmiyor. Masivasına
(başkasına) tenezzül etmez. Bütün dünyayı ona versen, o fıtri ihtiyacı tatmin
etmez. İnsanın fıtratı zi-şuuru olan vicdanı, saadet-i ebediyyeye bakar,
gösterir. Evet, kim uyanık vicdanını dinlese, 'Ebed, Ebed!' sesini işitecektir.
Bütün kainat o vicdana verilse, ebede karşı olan ihtiyacının yerini dolduramaz.
Demek o vicdan, ebed için yaratılmıştır'.
İnsanın mahiyetini yepyeni bir üslupla ele alan Bediüzzaman, ciltler dolusu
çalışma gerektiren bu hususu, çok anlamlı şekilde tek paragrafa sıkıştırır.
'İnsan zaiftir, belaları çok fakirdir, ihtiyacı pek ziyade, acizdir, hayat yükü
pek ağır... Eğer, Kadir-i Zü'l-Celal'e dayanıp tevekkül etmezse ve itimad edip
teslim olmazsa, vicdanı daim azap içinde kalır. Semeresiz (sonuçsuz),
meşakkatler (zahmetler), elemler, teessüfler onu boğar; ya sarhoş veya canavar
eder.
BEŞİNCİ BÖLÜM BEDİÜZZAMAN
MODELİNDE IRKÇILIK VE BÖLÜCÜLÜK NEDİR VE BUNA KARŞI NASIL BİR EĞİTİM OLMALIDIR
Milliyetçiliğe iki açıdan bakan Bediüzzaman: 'Fikri milliyet iki
kısımdır. Bir kısmı menfidir, şeametlidir, zararlıdır, diğerlerine adavetle
devam eder, müteyakkız davranır' der. Müspet milliyetçilik için de şunları
söyler: 'Müsbet milliyet, hayat-i ictimaiyyenin (sosyal hayatın) ihtiyac-ı
dahilisinden ileri geliyor. Teavüne, tesanüde sebebdir. Menfaatli bir kuvvet
temin eder. Uhuvvet-i İslamiyye'yi (İslam kardeşliğini) daha ziyade teyit
edecek bir vasıta olur.
Bediüzzaman ırkçılık yönünde bir başka tehlikeyi de şöyle nazara verir:
'Milletimiz de yalnız islamiyettir. Zira Arap, Türk, Kürt, Arnavut, Çerkez ve
Lazların en kuvvetli hakikatları revabıt (bağları) ve milliyetleri
İslamiyyetden başka hiçbir şey değildir. Nasıl ki az bir ihmal ile tavaif-i
müluk temelleri atılmakta ve on üç asır evvel ölmüş olan asabiyyet-i
cahiliyyeyi ihya ile fitne ikaz olunmakta ve oldu; gördük'.
'Bugünkü Türkiye ahalisi asıl Türk kavimlerinden başka, tarihin en eski
çağlarından beri gerek Anadolu'da, gerek imparatorluğun diğer bölgelerinde
yaşamış ve asırlar boyu serbestçe birbiriyle karışmış olan ırkların, yani
Çerkez'lerin, Arnavut'ların, Boşnak'ların, Kürt'lerin, Gürcü'lerin ve
İslamiyyetin kabulü ve evlenme yoluyla Rum'ların, Ermeni'lerin ve Slav'ların
karışımından meydana gelmiştir. Bu surette ırkçıların iddia ettiği gibi kan
saflığından pek eser kalmamıştır'. Başka bir beyanında da Bediüzzaman, menfi
milliyetçilerin Avrupa'dan geldiğin, onları körü körüne taklit ettiğimiz için
içimize girdiğini ve bir çok mukaddesatı da feda ettirdiğini anlatarak şunları
ifade etmektedir:
'Halbuki her milletin kamet-i kıymeti farklı bir elbise ister. Bir cins
kumaş bile olsa; tarzı ayrı ayrı olmak lazım gelir. Bir kadına, jandarma
elbisesi giydirilmez. Bir ihtiyar hocaya, tango bir libasın giydirilmediği
gibi... Körü, körüne taklit dahi çok defa maskaralık olur'.
Gerçek Türkçülüğün İslam'ın içinde eriyen ve İslam'la kaynaşmış olan Türklük
olduğunu anlatan Bediüzzaman, çok çarpıcı bir teşhiste bulunur: 'Türk
milleti anasır-ı İslamiyye (İslam unsurları) içinde en kesretli (çok) olduğu
halde, dünyanın her tarafında olan Türk'ler ise müslümandır. Sair unsurlar
gibi, Müslim veya gayr-i müslim olarak iki kısma inkısam etmiştir. Nerede Türk
taifesi varsa, müslümandır. Müslümanlıktan çıkan veya müslüman olmayan
Türk'ler, Türklükten dahi çıkmıştır (Macarlar gibi)'. Bediüzzaman,
birincisinde, 'Mekteplerde din dersi okutulmasını, medreselerde ise fen
derslerinin okutulmasını teklif etmişti. İkinci olarak da 'Din ve fen ilimlerin
beraber okutulacağı darü'l-fünunlar açılmasını istemişti.
Büyük karışıklığa sebep olan dil probleminin aşılması için de şu teklifi
yapmıştır: (Doğuda) 'Fünun-u cedideyi (yeni fenleri), ulum-u medaris
(medrese ilimleri) ile mezc ve derc; lisan-ı Arabi (Arapça) vacib, Kürdi caiz,
Türki lazım kılmaktır'.
ALTINCI BÖLÜM BEDİÜZZAMAN
MODELİNİ DÜZENLEYEN ESASLAR
Bediüzzaman Modelinin Temel İlkeleri:
a-Eğitim, İslam'ın iki ana kaynağı olan Kur'an ve Sünnet'e dayanmalıdır.
b-Dünya ve ahiret hayatı birlikte ele alınmalıdır.
c-Din ve fen ilimleri birlikte okutulmalıdır.
d-Irkçılık ve menfi fikirler körüklenmemeli, İslam milliyeti esas alınmalıdır.
e-Kardeşlik, birlik ve beraberlik esas alınmalıdır.
f-Verilecek eğitim, Kur'an'a ayna olmalıdır.
g-Talebe; şevk, şükür ve ümit içinde tutulmalıdır.
h-Eğitime ferdden ve nefisden başlanmalıdır.
ı-İnsanın kabiliyet ve arzuları dikkate alınmalıdır.
i-Eğitim hür ve açık ve aynı zamanda topluma yönelik olmalıdır.
j-Eğitimde müspet hareket esas alınmalıdır.
k-Talebe ve okul, siyaset içine çekilmemelidir.
l-Eğitim hizmetinde bulunanların yüksek bir gaye için çalışmaları
lazımdır.
Bediüzzaman, Medresetü'z-Zehra adında ideal bir medrese kurmayı ve bunu
hızla yaygınlaştırmayı düşünür. 'Camiü'l-Ezher (Mısır'daki İslam Üniversitesi),
Afrika'da bir medrese-i umumiyye olduğu gibi, Asya, Afrika'dan ne kadar büyük
ise, daha büyük bir dar-ül fünun (Üniversite) Asya'da lazımdır; ta ki İslam
kavimleri, mesela Arabistan, Hindistan, İran, Kafkas, Türkistan ve
Kürdistan'daki milletleri, menfi ırkçılık ifsad etmesin (bozmasın), Hakiki
müsbet ve kutsi ve umumi milliyet-i hakikiyye olan İslamiyyet, milliyeti ile
inneme'l-mü'minune ihvetün (mü'minler kardeştir), Kur'an'ın bir kanun-u
esasisinin tam inkişifına (hayata geçmesine) mazhar olsun ve 'felsefe fünunu'
ile 'ulum-i diniyye' (din ilimleri) birbirleriyle barışsın ve Avrupa
Medeniyeti, İslamiyet hakkıyla tam müsalaha etsin (barışsın) ve Anadolu'daki
ehl-i mektep ve ehli medrese birbirine yardımcı olarak ittifak etsin.
Bediüzzaman'a göre birinci derecede okutulması gereken yüksek ilim dersleri
(tefsir, kıraat, hadis, ma'rifetullah, fıkıh, kelam ve ahlak) zamanla arka
plana düşmüştür. İkinci derecede okutulması gereken alet ilimleri de (Arapça,
gramer, sarf, nahiv, belagat ve mantık) birinci sırayı almıştır. Ayrıca Arapça
metinlerin zorluğu nedeniyle, talebeler bütün zamanlarını bunları çözmeye
ayırdıkları için, ders kitapları dışına çıkıp, modern ilimlerle meşgul olmaları
mümkün olmamıştır. Bu tıkanıklığın aşılması için Bediüzzaman'ın teklifi şudur:
Talebenin bütün vaktini alan ve zihinleri fazlaca meşgul eden kitapların
sayılarını azaltmak, açıklayıcı metinlerle de uğraşmamak ve bunun için zaman
öldürmemektir.
Bediüzzaman, açmayı düşündüğü Üniversitelerle ilgili diğer bir yeniliği de,
tek tip öğretim modeli bırakılarak, branşlaşmaya gidilmesini, istemesidir.
Bediüzzaman, eğitici durumunda bulunan kimsenin, bir meseleyi sunmadan önce,
onun gereklerini kendi şahsında göstermesi ve nefsinde tatbik etmesi
lazımdır.
Bunun için Bediüzzaman:
'Lisan-ı hal, lisan-ı Kalden daha tesirlidir' der. Öte yandan Bediüzzaman:
'Hazmolunmayan ilim telkin edilmemelidir' diyerek bu ölçüyü belirler.
Ayrıca, telkin edilen ilmin, seviyeye, sahsa, zamana ve zemine de uygun
olmasını istemektedir. Tahmin ederim ki, nasihlerin nasihatları, şu zamanda
tesirsiz kaldığının bir sebebi şudur ki; Ahlaksız insanlara derler: Haset etme,
hırs gösterme, adavet etme, inat etme, dünyayı sevme, fanidir, fıtratını
değiştir gibi zahiren ma la yutak (kabulü imkansız) bir teklifte bulunurlar.
Eğer deseler ki, bunların yüzlerini hayırlı şeylere çeviriniz, mecralarını
değiştiriniz; hem nasihat tesir eder, hem daire-i ihtiyarlarında bir emr-i
teklif olur. ifadelerden de anlaşıldığı gibi, ders verirken, teklif götürürken
ve nasihat ederken, insan psikolojisine, kabiliyyetine ve duygularına uygun
şekilde almalıdır. Dersleri monotonluktan ve durgunluktan kurtarmak için,
karşılıklı münazara tarzında ders işlenmesini, kabiliyetlerin inkişafı,
cesaretin artması ve yapıcı tenkitlerin gelişmesi bakımından gerekli görmüştür.
Ayrıca, öğretimde iş bölümüne dayalı, grup ve ünite çalışmalarını teşvik
ederek, talebenin imtihana tabi tutulmasını istemiştir. Öte yandan
Bediüzzaman'ın ihtisaslaşmaya çok önem verdiği de görülmektedir.
Anlaşılan dersin pekiştirilmesi için 'tekrar' unsurunun kullanılması
gereğine işaret etmiş ve şöyle demiştir:
'Müessese tesbit etmek için tekrar lazımdır. Te'kit için terdad lazımdır'.
Öte yandan, talebeden iyi bir sonuç alınabilmesi için, onu tahsilin önemine
inandırmak ve bu mes'uliyyeti öğretmek lazımdır. Bunun için de ahlaki yönün
ihmal edilmemesi gerekir. Bu, eğitimin her kademesinde olmalıdır'. İlmi
araştırma yapan ve eğitim hizmetiyle vazifeli olan, ayrıca memleketin
istiklalini elinde bulunduran bu kadroların geçim derdine düşmesi, büyük bir
eksiklikti. İlmin izzetiyle bağdaşmayan bu konunun önüne geçmek için, ilim
adamlarının mali yönden devletin himayesine alınmasına dikkat etmiştir.