ÖNSÖZ
İşletme yönetimi açısından diğer üretim faktörlerine oranla "insan"
faktörünün gösterdiği gelişmeyi inceleyecek olursak, yöneticinin kişiye önem
vermekte geciktiğini görmekteyiz.
Yönetici, emrindeki araç ve gereçleri tanımak, onlardan tam olarak yararlanmak
için özel yöntemler geliştirmek istemiş, insan faktörünü ise bazen karmaşık
bulmamış, bazen yeteri kadar açık görmüş, bu ve benzeri düşüncelerin sonucu
olarak ta yönetimde "kişiyi tanımak ve kişiyi analiz etmek" arzusu
daha sonraki bir amaç olarak düşünülmüş.
Yönetici birlikte çalıştığı işgöreni tanımak zorundadır. Yetenek ve özellikleri
nedir, birey hangi işi daha kolay ve arzulu yapar, zaman içerisinde işgörenin
göreceği gelişmeler ne olabilir, uygun personel nasıl seçilir, işletme içi
eğitim çalışmalarında kişinin bilgi ve ihtiyaç analizi nasıl yapılır? İşte bu
gibi sorular psikoteknik uygulamalarla, pratikte daha verimli hale dönüşür.
İŞLETME
İnsan ihtiyaçlarını doğrudan veya dolaylı olarak karşılamak amacıyla işletilen
iktisadi birim olarak tanımlamak mümkündür. Temel özelliği süreklilik ve
karlılıktır.
İşletmenin varoluş nedenini sadece insan ihtiyaçlarını karşılama, kar sağlama
olarak görme yanlış olur. Bazen böyle bir şeyin temelinde. Serbest olma, hür
hareket etme arzusu olabileceği gibi, bir takım zihinsel ve ekonomik
üstünlüklere sahip olma isteği de olabilir.
ÖRGÜTSEL İŞLETME
İlk akla gelen ilişkiler sistemidir. Düzenli bir örgütsel ilişkiler sistemine
sahip olmak isteyen yönetici, örgütüne dahil ettiği ve edeceği kişileri tanımak
ister. Bireyi tanıyarak bilgi, yetenek ve kişisel özellikleri arasında denge
kurarak biçimsel örgütle, biçimsel olmayan örgütler arası uyumu sağlayabilir.
Kişi Örgüt Bütünleşmesinin İşletme Yönetimi Açısından Önemi
Kişi örgüt bütünleşmesi, amaç yöntem birliğinin sağlanmış olması, grup
üyelerinin birbirlerini karşılıklı olarak kabullenmeleri ve bireyin bulunduğu
grupla organik ve psikolojik bağ kurmasıyla mümkün olacaktır.
Kişi bulunduğu örgütün sosyal ve teknolojik yapısına ne ölçüde uyarsa o ölçüde
örgütle bütünleşecek ve örgütün etkinliğini de artıracaktır.
Bu bütünleşmenin sonucunda, bireyin bulunduğu sosyal yapıda, huzur içinde
olduğu görülecektir.
İşgören - İş Bütünleşmesi
Her işletmenin kendine özgü farklı bir yapısı vardır. Bu yapıya göre farklı
yetenekteki şahısların yeteneklerinin her konuda tespit edilerek bu işletmeye
alınması gerekir. Bu durum iş gören - iş uyumunu sağladığı gibi, iş göreni
huzurlu kılacak, üretimi de verimli hale getirecektir.
İş Göreni Tanıma
İş görenler çalışırken gözlenir. Böylece işin gerektirdiği bedensel yetenekler
tespit edilir. İş incelemeleri ile gerekli olan özelliklerin saptandıktan sonra
iş görenlerin de analiz edilmesi ve aranan özelliklere ne ölçüde sahip
oldukları belirlenmesi gerekir. Bu amaçla mevcut iş görenlerin bilgi ve yetenek
olarak bilinmesi gerekecektir.
PSİKOTEKNİK ÖLÇÜM VE DEĞERLENDİRME
Psikoteknik ölçüm ve değerlendirme yöntemi, belirli özellikleri taşıyan ve özel
bir sistem içerisinde toplanan testlerle, kişilerin değişik yönlerini saptamaya
yarayan davranışsal ölçüm tekniğidir.
Psikoteknik testler bireyi genel kıstaslardan daha çok öz olarak
değerlendirmeye yöneliktir. Bu değerlendirmelerde insan bütün olarak ele
alınır. Bireyin yetenek ve özelliklerini bir makinenin dişlileri veya bölmeleri
gibi birbirinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. İnsan kabiliyetlerinin ve
özelliklerinin birbirine pozitif veya negatif transfer etkisi yapacağı
muhakkaktır.
BİREYİ BULUNDUĞU ORTAMA GÖRE DEĞERLENDİRME
Bireyin çevresi değiştikçe bazı özellikleri de değişecektir. İş yerine veya işe
uygun olmayan elemanın başka bir işe veya iş yerine uygun olabileceği
düşünülebilmektedir.
PSİKOTEKNİK ÖLÇÜM ARAÇLARI
Psikoteknik ölçümle bireyin zihinsel özellikleri; bu cümleden olarak zeka
düzeyleri, öğrenme, birleştirme, ilişki kurabilme, hafızada saklama güçleri
ölçülebilir. Ayrıca bireylerin bedensel yetenekleri de ölçülebilmekte ve
kişiler arası karşılaştırmalarda kullanılabilmektedir.
TESTLER
Psikoteknik ölçümün temel aracı testtir. Test aracılığı ile bireylerin
yetenekleri, kişisel özellikleri, bilgi ve becerileri analiz edilir.
Ölçümlerde sosyal değerli testler kullanılır. Örneğin standart değer kavramı,
standart değer tipleri, yaş eşik değeri, yüzdeleme eşikleri gibi.
TÜRKİYE'DE PSİKOTEKNİK UYGULAMA
Ülkemizde psikoteknik uygulama istenilen düzeyde değildir. Ayrıca bu yöntemden
faydalanmaya başlamada diğer batılı ülkelere oranla hayli geç kaldığımız
görülmektedir. Anca yurdumuzda bazı özel şirketlerin ve fakültelerin bünyesinde
psikoteknik merkezler kurulmaya başlanmıştır. Ayrıca İ.E.T.T. bünyesinde de bir
psikoteknik laboratuarı kurulmuş. (Şoför seçimi için)
Yurdumuzda çok uluslu şirketlerin çalışmalar yapmaya başlaması ile birlikte
bunlar aracılığı ile psikoteknik uygulamaların kullanımının hızlandığını
söylemek mümkündür.
YÖNETSEL UYGULAMALARDA PSİKOTEKNİK YÖNTEM
Personel seçimi ve önemi
Kısaca; günümüzde iyi kuruluş, yerini bulmak, en üstün teknik olanaklardan
yararlanmak yetmiyor, en iyi, işe ve işyerine göre uygun iş göreni de bulmak
gerekiyor.
Bir işyeri veya örgüt, eleman devrinde, meslek değiştirmede, ölüm gibi
olaylarda yeni eleman bulmak zorundadır. Fakat bulacağı yeni elemanların
işyerine uygun olup olmadığını tespit için çeşitli seçimler yapmak zorundadır.
Eleman bulma konusunda hiç bir harcamadan kaçınılmamalıdır. Bu durumlar
titizlikle ele alındığında bu durumdan maddi ve manevi olarak karlı çıkan gene
işletmeler olacaktır.
Personel seçiminde dikkat edilecek yönler
Bir işletmeci alacağı iş göreni bir makinesini aldığı gibi alamaz. Seçilecek
kişilerin üstün özellikleri ile tanınması zorunludur. Bugün ne
yapılabileceğinin yanında yarın ne yapabileceği hesaplanmalıdır. Çevre ile
uyumuna, kültür anlayışına dikkat edilmelidir. Kişi hangi tür işe alınıyorsa o
işe uygun özelliklerinin dikkate alınması gerekir. Bir işe uyum sağlamayan veya
başarısız olan birisinin başka bir işte başarılı olacağı muhakkaktır.
İŞ GÖRENİ İŞE YÖNELTMEDE PSİKOTEKNİK
İş görene yeteneğine uygun iş bulmak veya yönlendirmek, araç ve gereçleri
tanımada yardımcı olmak, yapacağı işi net çizgilerle iş görene anlatmak
gerekir. Bazen iş gören aynı işyerinde farklı bölümlerde farklı işler
yapılabilir. Bu durum ise iş görende yaptığı işlerde bir uyumsuzluk
doğurabilir. Bu nedenle iş görene yapacağı işlerin kesin hatlarıyla tarif edilmesi
gerekir. Aksi taktirde iş görende görülen işe karşı (işin devamlı değişmesinden
dolayı) işi iyi tanıyamama ve işe iyi uyum sağlayamama iş yerinde üretimi
düşürebilir.
ÜCRET KAVRAMI
Ücret emeğin belirli bir iş gücü piyasasındaki değeridir. Ücret düzeyini
çeşitli faktörler belirler. Bunlar; eğitim, yetenek, işteki başarı, iş gücü ve
işteki şartları için sosyal görünümü gibi olaylardır. Ücretin düşük olduğu
yerlerde ya vasıfsız elemen olacağından ya da çalışan elemanların moral
değerlerine ücret düşüklüğünün negatif yönde etkisi bulunacağından üretimde
verimi etkilediği görülür.
İŞ KAZALARI
İş kazalarının oluş sebebine baktığımızda % 90' ının insan faktöründen
kaynaklandığını görüyoruz. Geriye kalan % 10' luk faktörün ise araç ve gereç
hatalarından kaynaklandığını görüyoruz.
İş kazalarının diğer bir sebebi de teknolojik etkenlerin yani araç ve
gereçlerin yetersizliğidir.
Başka bir sebep de beşeri yapının özellikleri; mesela, kurallara uymama,
elektrikçilerin lastik eldiven giymemeleri, iş görenlerin kasketlerini
takmaması gibi...
İş görenlerle alakalı diğer kaza nedenleri de; çalışanların bilgi ve
yeteneklerinin iş araç ve gereçleri ile uyum sağlayamaması, iş makinelerine
veya makinelerin etkilerine gereken tepkinin zamanında gösterilememesi
dikkatsizlik gibi etkenlerin doğurduğu kazalar, çevresel faktörler, iş
ortamının aydınlatılmaması, ısısı ve benzeri nedenler...
PSİKOTEKNİK UYGULAMAYA KARŞI TUTUMLAR
Karşı çıkanların sebepleri
· Bireyler arasında eşitsizlik doğurmakla yeterli-yetersiz ayrımı yapılmakta.
· Bireylerde moral bozukluğu ve psikolojik çöküntüye yol açmakta.
· Kişilerin kendilerine karşı güvenlerini yitirmelerine sebebiyet vermekte.
Psikolojik bunalımlara yol açmakta, kişilerin gelecek için umutlarını kırıcı
rol oynamakta, tecrübeli işçilerin durumunu tehlikeye düşürmekte ve bazılarına
bu iş için yetersiz olduğu söylenip işinden edilebilmekte, iş görenlerin bu
yapılan testlerin hazırlanışında söz sahibi olmamaları gibi konular
tenkitçileri tarafından tenkit ediliyor, kaldırılması isteniyor.
Destekleyenler
Disiplinli bir yapı getirdiğini, üretimi attırdığını, çağdaş gelişen dünyanın
ihtiyaçlarını ancak kalifiye beyin gücü ve yetenekleriyle karşılanabileceği,
haksız kazanç sağlamanın önüne geçileceği, haksızlıkların ortadan kalkıp hakkı
olanların hak ettikleri işlerde çalışacakları, herkesin kabiliyetine göre
istihdam edilmesi gerektiği üzerinde duruyorlar.
Psikoteknik araştırmalar yapılmaz ise istidat farklarının farkına varamayacak
ve bu nedenle belki de işveren-iş gören huzursuzluklarına zemin hazırlanacak,
bu uygulamanın her açıdan yararlı olduğu görülmektedir.