Gaspart Monge (1746 - 1818)
19. yüzyıl
Fransa'sının ünlü matematikçisidir. Tasarı Geometrinin kurucusudur.
Fransa'nın Cote-d'or eyaletinde bulunan Beaune kasabasında 10 Mayıs
1746 tarihinde dünyaya gelmiştir. Babası seyyar satıcı ve bileyici Jacques
Monge'dir. Pek mütevazı bir ailenin çocuğu olan Monge, yardımsever
hemşehrilerinin himayesinde büyüyüp özen gördü.
Önceleri, doğduğu şehrin oratoryomunda okudu. 18 yaşında iken, 1764
yılında Mezieres askeri okuluna girdi. Rahip Bossout'un yanında matematik
okutmanı oldu. (1766). 1768 yılında matematik kürsüsüne, 1771 yılında ise fizik
kürsüsüne getirildi. 1780 de Louvre'de hidrodinamik dersleri vemek üzere Turgot
tarafından Paris'e çağrıldı. Kısa bir süre sonra, Bilimler Akademisine, 1783 te
de Donanmaya girdi. Fransız Devriminin ateşli bir taraftarı idi. 10 Ağustos'tan
1793 nisanına kadar Donanma Bakanlığı yaptı. Daha sonra Baruthane ve top
dökümhanesini düzene soktu. Ecole Normale'nin kurulmasına büyük katkıda bulundu
ve bu okulda tasarı geometri okuttu. Bir müddet sonra da, Ecole Polytechnique'i
kurdu ve burada Yüzeyler Teorisi üzerine dersler verdi.
İlerleyerek, devrinin matematik öğrenimine önemli katkılarda bulundu.
Tasarı Geometrinin (Deskriftif) kurucusu olarak büyük matematikçiler arasında
yer aldı. Analizin geometrik uygulamaları üzerinde araştırmalar da yaptı.
Büyük ihtilal döneminde -hocalığı terk etmeyerek- Bakanlık görevine
getirildi (1792). Yüksek Öğretmen Okulu profesörü (1794) olarak, tasarı geometri
dersleri verdi. Napolyon Bonapart'la birlikte, Mısır seferine katılarak, Kahire
de kurulan Enstitüyü başkan sıfatıyla idare etti.
İtalya'da görevlendirildiği sırada, Nopolyon ile ilişki kurarak, Mısır
seferine katılacak bilginleri topladı. Daha sonra Peluse Harabelerinde yapılan
kazıları ve bilimsel araştırmaları yürüttü ve Mısır Enstitüsü başkanlığına tayin
edildi. Fransa'ya dönünce, Ecole Poltechnique'deki derslerine yeniden başladı.
İmparatorluk döneminde senatör oldu ve kendisine peluse Comte'i payesi
verildi. Fakat krallık rejiminin yeniden kurulmasıyla bütün resmi ve akademik
görevleriyle birlikte bu unvanı da kaldınldı, enstitü üyeliğine de son verildi.
Bilhassa Politeknik Okulundaki kürsüsünün de elinden alınmasına son derece
üzülerek, ruhi bunalım içine düştü ve bu sarsıntı sonucu, 1818 yılında Paris'te
hayata gözlerini kapadı.
İLMİ KİŞİLİĞİ
Monge'ın çalışmaları; 19. yüzyılda, geometri ile ilgili yeni
incelemelere yol açmıştır. Mühendis ve matematikçi olarak; özellikle,
matematiğin pratik uygulamaları ile meşgul olmuştur. Matematik araştırmalarını
hem geometri, hem de analitik açıdan yönlendirmiştir.
Monge'nin matematikle ilgili çalışmalarını aşağıdaki gibi özetleyerek belirtmek
mümkündür.
Monge'nin çalışmaları çok verimli olmuştur.
Mimarlık planı ilkelerini bilimsel bir uygulama alanı olarak, bazı
cisim problemlerini çözerken, daha 1768 de düşündüğü Tasarı Geometriyi
(Deskriftif) kurmuş ve sistemleştirmiştir.
1800 de yayımladığı mühendislik ve inceleme kitabında, mühendislik ve
mimarlık sanatının uygulamalarından başka, bu yeni bilimin, saf geometri için
metot kaynağı olduğunu, bazı elemanların sanal olması halinde bile bu metotların
geçerli olacağını gösterdi.
Daha önce açıklanması hükümet tarafından (milli savunma gerekçesiyle)
yasaklandığı için, ancak 1800'lerde yayınlanma imkanına kavuştuğu bu yeni
-geometrik uygulamalı- metodu içeren eseri Tasarı geometri kitabnın, geometri
öğretim programlarına göre hazırlanmış kitaplardan temelde hiç bir farkı yoktur.
İki projeksiyon (irtisam) düzlemi vardır, gölge çizgileri belirlidir ve kotlu
geometri bölümüne de yer vermiştir.
Analitik geometri üzerinde çalışmalarıyla, bu matematik dalının da
sistemleştirilmesine büyük katkıları olmuştur.
Üç boyutlu analitik geometri ile ilgili en önemli teorileri de Monge'a
borçluyuz. 1805 de yayınlanan "Cebrin Geometriye Tatbikatı" adlı kitabında, bu
konudaki çalışma ve araştırmalarını toplayarak açıklamıştır.
Monge'ye göre; Analitik işlemleriyle geometri işlemleri arasında sıkı
bir bağlantı vardır. Uzay içinde tasarlanabilen bütün hareketler denklemler
halinde yazılabilir. Buna karşılık her bir analitik operasyon (işlem) da
geometrik alanda bir hareketle gösterilebilir. Bunun gibi, cebirsel bir
özelliğin bir yüzey ailesini belirlemesine mukabil, ortak bir geometrik özelliğe
sahip bulunan yüzeyler de, aynı kısmi türevli denklemi tahmin ederler.
Cebirsel bir özellik, bir yüzeyler ailesini tanımlar ve buna karşılık
ortak geometrik özellikleri olan yüzeyle, kısmi türevli aynı denklemi sağlar.
Monge, o zamana kadar anlamsız kabul edilen, tamlık şartını doğrulamayan toplam
diferansiyelli denklemlerin geometrik anlamını gösterdi. Monge'un etkisi verdiği
dersler sonucu ortaya çıkmıştır.
Diferansiyel Geometriyi de yine aynı anlayış içinde ilerletmiştir.
Monge, bunlardan başka, integral alınabilme şartını tatmin etmeyen ve
o zamana kadar herhangi bir anlamdan yoksun oldukları kabul edilen "Total
Diferansiyelli denklemlerin" de geometrik anlamlarını belirlemiştir.
Monge; Descartes ve Euler gibi eski dönem matematikçilerinin
izleyicisi olduğu gibi, yeni bir ekol kurucusu olarak da, birçok 19. ve 20. yy.
matematikçileri de O'nu izlemiştir. Bu matematikçiler arasında özellikle
Charles, Dupin'i, Lazara Cartnot'u, Ponsolet'yi ve -matematik tarihi ile ilgili
eserleri dolayısıyla geniş bir ün kazanmış olan- Charles'i belirtmek gerekir.