GÖZLEM

Rehberlik ve psikolojik danışmada gözlem, öğrencinin davranışının oyun alanı, işyeri, sınıf, arkadaş ve aile çevresi gibi, yaşadığı değişik ortamlarda izlenerek görülenlerin yazılması ve bu görülenlerden yararlanılarak bir yargıya varılması demektir. Kısacası öğrencinin yaşadığı ve ulaşılabilen her yerdeki bilişsel, duygusal ve devimsel tepkileri, gözlem aracılığıyla saptanabilmekte ve değerlendirilebilmektedir.

Gözlemin 2 biçimi vardır:

1.      Rastlantısal Gözlem: Öğretmenin, öğrencinin göstermekte olduğu tipik ve anlamlı davranışı ile karşılaştığında yaptığı gözlemdir. Bunda önceden saptanmış bir amaç ve hazırlanmış bir plan yoktur. Örneğin, öğretmen koridorda Barış’ın Yeşim’i tartakladığını; ya da Esin’in oyun alanında düşüp eli kanayan Özgür’ün yardımına koştuğunu görmüştür. Öğretmen, bu gözlemlerin sonuçlarını, önceden hazırlanmış olan gözlem fişine geçirince, bu, rastlantısal bir gözlem ürünü olmaktadır.

2. Düzenli Gözlem: Nelerin, niçin, ne zaman, nerede, kim tarafından ve nasıl gözleneceğinin, önceden planlanması sonucu gerçekleştirilen gözlemdir. Gözlem, öğrencinin doğal tepkilerinin yer aldığı ortamda yapılmaya çalışılmaktadır. Bunu sağlamak için gözlemci, gerekli önlemleri almaktadır. Örneğin, bir öğrencinin, sınıfta arkadaşlarıyla ilişki biçimleri, belli bir derse karşı tepkileri öğrenilmek istendiğinde izlenecek en iyi yol, öğrencilerin, eğer varsa aynalı pencere arkasından gözlenmesidir.

Her 2 yolla yapılan gözlem sonuçlarının yazılı olduğu gözlem fişleri tarih sırasına konup incelenince, öğrencinin gelişim sürecine ilişkin bir bilgi edinilmiş olmaktadır.

Gözlem Verilerini Güçlü Kılmak İçin Yapılması Gereken İşler:

Geçerlik ve güvenirliği oldukça zayıf olan gözlem verilerinin gücünü arttırmak için, gözlem sırasında şu noktalara uyulmalıdır:

1.      İncelenecek davranışın tüm özellikleri, gözlemden önce saptanmalıdır. Gözlemci, bu özelliklerin bir listesini, gözlem sırasında elinde bulundurmalıdır. Gözlem yapacak kişinin, gözleyeceği özellikleri iyi bilmesi; alanına ilişkin özel bilgi ve beceri becerilerle donatılmış olması gerekir.

2. Deneğin davranışlarını değiştirmemesi için, gözlendiği, kendisine sezdirilmemeye çalışılmalıdır. Deneklerce tanınan; aralarında arkadaşlık, sevgi, güven, dostluk ilişkileri bulunan gözlemci, bu sakıncayı aza indirebilmektedir.
3. Gözlemci yan tutmamaya; duygularını, kişisel eğilim ya da kanılarını gözleme katmamaya özen göstermelidir.
4. Gözlemden elde edilen sonuçlar, zaman geçirilmeden ve yorumlanmadan not edilmelidir. Yorum, ayrıca yapılmalıdır.
5. Gözlemci, her şeyi saptama yerine, yalnızca anlamlı ve belirleyici davranışları saptamalıdır.
6. Bir davranışa ilişkin bir yargıya varmak amacıyla yapılacak gözlemler, tek bir durum içinde değil, yeterince değişik ortamlarda yinelenmelidir.
7. Gözlem sonuçlarının doğruluğu, olanak ölçüsünde, öbür teknik ve araçlarla denetlenmelidir.

Gözlemciden beklenen; gözlenen kişiyi öbür kişilerden ayırt eden, gözlenen kişiye özgü normal ve normal dışı davranışları saptayarak, onun kişiliğinin, zengin bir tanımını yapmaktır.

DEĞERLENDİRME:

Gözlem sonuçları genellikle 2 biçimde değerlendirilmektedir:

1.      Gözlemi yapan kişinin, gözlem sonuçlarını betimlemesidir. Böyle bir değerlendirmeyi, özel durumu, sorunları olup, gözlenmesine gerek görülen öğrenciler ya da öğrenci grubu için, bilgi ve deneyimi olan uzman yapabilmektedir. Bu tür değerlendirme, birtakım bilgi ve teknikleri de bilmeyi gerektirdiğinden, yaygın biçimde kullanılmamaktadır.

2. Gözlem sonuçlarının; “evet, bazen, hayır” ya da “var, yok” biçimlerinde, kısa yoldan yanıtlanabilecek sorularla oluşturulan, “gözlem sonuçlarını dereceleme ölçeği” üzerinde gösterilmesidir.

GÖZLEM YOLUYLA EĞİTİM-ÖĞRETİMDE GELİŞTİRİLMESİ AMAÇLANAN GENEL VE ÖZEL YETENEK ALANLARI İLE ÖZEL EĞİTİM ÖNLEMLERİ ALINMASI GEREKEN ÖZEL ALANLARIN SAPTANMASI

1- AÇIKLAMA:

Gözlem yapacak öğretmene nelere bakacağı konusunda yardım etmek amacıyla 11 genel ve özel yetenek alanı ile özel eğitim önlemleri alınması gereken 6 özel alan saptanmıştır. İkinci olarak alanlarda gözlenmesi veya görülmesi umulan o alanın kapsamına giren belirgin, tipik özellikler saptanmıştır. Bu özelliklere de birer numara verilerek o alanın başlığı altına sıralanmıştır. Özelliklerin başına yazılan numaralar aynı zamanda o özelliğin sembolü olarak düşünülmüştür. Kayıtlar sırasında bu numaralar ait oldukları özelliklerin yerine geçecektir.

Bu özellik listeleri öğretmen veya gözlemciye her alanda gözlenecek tipik belirgin özelliklerin neler olduğunu anlatmak için hazırlanmıştır.

Gözlenen ve belirgin şekilde saptanan özelliklerin kolayca bir listede gösterilmesi için “Özellikleri Kayıt Çizelgesi” geliştirilmiştir. Bu çizelge örneği daha sonraki sayfalarda verilmiştir.

2- Gözlem Kayit Çızelgesının İşlenmesı:

Gözlem kayıt çizelgesinin nasıl yapılacağını ve gözlem sonuçlarının bu çizelgeye nasıl kaydedileceğini bir örnekle açıklarsak;

1.      Sınıfınızda üstün yetenek gösteren çocukların özelliklerini saptamayı planladınız. Bu alanda çocukların gösterebilecekleri 16 belirgin özellik saptanmıştır. (Sayfa ............)

2. Her öğrencide gözlenen üstün özelliklerden belirgin olarak görülenleri kolayca saptamak amacıyla “Özellikleri Kayıt Çizelgesi” hazırlanmıştır. Örnekte de görülebileceği gibi bu çizelge 3 sütundan oluşmaktadır. 1. Sütuna öğrencilerin adı soyadı yazılmaktadır. 2. Ana kısma da “Gözlenen Davranış Özellikleri” başlığı atılmıştır. Bu başlık altına ise üstün yetenek gösteren çocukların belirgin özelliği olarak saptanan 16 özelliğin numaraları plandaki sıra ile yazılmıştır. Her özelliğin kaydı için bir sütun ayrılmıştır. Bu sütunlardaki numaralar özellik listesinde o numaranın sağında yazılı özelliğin yerini tutmaktadır
3. Bu aşamada ise gözlenen öğrencilerin bu alanda gösterdikleri belirgin özellikleri adının karşısında gösterdiği özelliğin tam altına gelen dikdörtgen içersine bir artı (+) işareti koyarak gösterdik.

Üstün Zihin Yetenekleri Gösteren Çocukların Özellikleri Kayıt Çizelgesi. 1

Örneğin; sınıfınızda “üstün zihin yeteneği gösteren çocukların özellikleri” alanında gözlem yapılsın. Öğrencilerden Mehmet’in;

1. Kolay ve çabuk öğrendiğini,

2. Sağduyu ve pratik bilgiyi çok kullandığını,

8. Sözcük dağarcığının geniş olduğunu,

10. Sınıf düzeyinden bir kaç yıl ilerdeki kitapları okuyup anladığını,

12. Güç zihni problemleri kolaylıkla çözebildiğini,

15. Uyanık, keskin gözlemci ve hazır cevap olduğunu saptadık. Bunları cümle cümle yazmak çok zaman ve yer alacağından çizelgede yalnızca numaralar bulunmaktadır. Ancak kitapçıkta gözlem yapılacak toplam 17 alan bulunmakta ve bu alanlarda da değişik sayılarda davranışlar bulunmaktadır. Çizilecek çizelgelerde davranış sayısı kadar sütun bulunmalıdır.

3. GÖZLEM SONUÇLARI ÖZET TABLOSUNUN DOLDURULMASI:

Gözlem Sonuçları Özet Tablosuna her öğrencinin 17 alanda gösterdiği davranışlar kaydedilecektir. Örnekte de görülebileceği gibi tablo 2 kısımdan oluşmaktadır. 1. Kısımda, gözlenen öğrencilerin adları ve soyadları yazılacaktır. 2. Kısımda ise gözlenen alanlar kitaptaki sıraya göre yazılmıştır. Her yetenek ve engel alanı için bir dikey sütun ayrılmıştır. Öğrencilerin ilgili her yetenek alanında gösterildiği özelliklerin toplam sayıları yatay sütunda o özellik alanının dikey sütunu ile kesiştiği kare veya dikdörtgen içine yazılarak gösterilecektir.

Böylece bir öğrencinin gözlenen 17 alanda belirgin özellikleri ilk bakışta görülecektir. Aynı zamanda en yetenekli olduğu alan veya alanlar hemen görülebilecektir.

Ayrıca öğrencilerin öğrenmelerine engel olan beden, zihin, uyum ve sağlık sorunları varsa özet tablosunda bir bakışta görülebilecektir.

Sonuç olarak, gözlenen süre içinde öğrencilerin belirgin özellikleri saptanarak uygun gelişimleri için zorunlu olan eğitsel önlemlerin alınmasında bu bulgular önemli katkılarda bulunabilecektir.